0 Ο παλιός Άγιος Αθανάσιος στο Βασιλέσι Πρασιάς

Χρόνια πολλά στους εορτάζοντες
Ο Αγιος Αθανάσιος Βασιλεσίου πρόκειται για μικρό εκκλησάκι ανατολικότερα από το λόφο του Προκόπη στο παλαιό Βασιλέσι Πρασιάς.
Με πρόσφατο Προεδρικό διάταγμα ΦΕΚ 219, τχ. 2 (2-3-1997), χαρακτηρίστηκε διατηρητέο χριστιανικό μνημείο.
Η προφορική παράδοση διέσωσε την πληροφορία πως στα χρόνια της Τουρκοκρατίας λειτουργούσε εκεί αντρικό μοναστήρι. Προσωπικά πιστεύω ότι η πληροφορία αυτή πρέπει να είναι σωστή και έγκυρη.
Ο Π. Ι. Βασιλείου επισκέφτηκε το ναό το 1929 και το 1963. Η καταγραφή από μέρους μας έγινε τον Αύγουστο του 1987. Η κατάσταση εικο- νογραφικά ήταν τότε η ακόλουθη:
Ιερό Βήμα. Στο επάνω διάζωμα της Κόγχης εικονίζεται η Θεοτόκος ως «Πλατυτέρα των Ουρανών». Π παράσταση διασωζόταν στις 17-8-1987 σε σχεδόν κατεστραμμένη κατάσταση. Από τη Θεοτόκο διακρίνεται ένα μέρος μό¬νο από το φωτοστέφανο, το 1/4 του επάνω δεξιού μέρους του προσώ¬που της με το δεξί της μάτι.
Ο λαιμός της είναι κατεστραμμένος ολόκληρος, ένα μέρος από το δ.χ. στο ύψος του στέρνου και της μασχάλης καθώς και από τον καρπό μέχρι την παλάμη και τα δάχτυλα, από τα οποία σώζονταν τα δύο μικρότερα (παράμεσος και μικρός) και ο αντίχειρας. Το α.χ. είναι επίσης κατεστραμένο από το ύψος του καρπού και κάτω. Ο Χριστός σε νεαρή ηλικία παριστάνεται μόνο από τη μέση και πά¬νω και κάθεται στα πόδια της μητέρας του. Το πρόσωπό του διακρίνεται μό¬νο κατά το μισό δεξιό μέρος, δεν φέρει ειλητάριο και ευλογεί με τα δυο του χέρια.

Στο μεσαίο διάζωμα της Κόγχης σώζονται συνολικά δύο μόνο μορφές ιεραρχών της Εκκλησίας μας. Από αριστερά καθώς κοιτάζουμε είναι ο Αγιος Αθανάσιος σε ολόσωμη μορφή και στάση 3/4. Δίπλα του βρίσκεται ο Μέγας Βασίλειος ολόσωμος επίσης σε στάση 3/4.

Στο κάτω διάζωμα εικονίζονται δύο ακόμη ιεράρχες, ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος και δίπλα του ο άγιος Ιωάν¬νης ο Χρυσόστομος. Θεοτόκος από την κόγχη του Ιερού ναού του Αγ. Αθανασίου Βασιλεσίου.

Η Θεοτόκος από την κόγχη του Ιερού ναού
του Αγ. Αθανασίου Βασιλεσίου

Έξω και αριστερά από την Κόγχη του Ιερού Βήματος εικονίζονται στο επά¬νω διάζωμα η Θυσία του Αβραάμ και η Ανάληψη του Κυρίου. Π Θεοτόκος δε¬σπόζει στο μέσον της παράστασης, ενώ οι απόστολοι στέκονται αμφίπλευ¬ρα. Στα δεξιά της Θεοτόκου άγγελος φέρει ειλητάριο με τη φράση: «Ούτος άνελήφθη είς τον.», ενώ στα αριστερά της άγγελος σε άλλο ειλητάριο με τη φράση: «Άνδρες Γαλιλαΐοι...». Χαμηλότερα βρίσκεται ο Χριστός σε νεανι¬κή ηλικία και ευλογεί με το δεξί του χέρι. Δίπλα του βρίσκεται άλλη μορφή δυσδιάκριτη. Έξω και δεξιά από την Κόγχη του ιερού Βήματος εικονίζεται στο ανώτερο διάζωμα η γνωστή παράσταση «ή Φιλοξενία τού ’Αβραάμ».Στην κόγχη της Πρόθεσης βρίσκεται η «’Αποκαθήλωση» του Ιησού από το Σταυρό και η Ταφή του. Μέσα στην Κόγχη της Πρόθεσης και αριστερά από την παράσταση της Αποκαθήλωσης βρίσκεται σε πέντε σειρές η ακόλουθη επιγραφή με μαύρα κεφαλαία γράμματα: «+ ΜΝΗ'ΣΘΗΤΙ ΚΕ' TOY C ΔΟΥ'ΛΟΥΟ COY ΘΕΟΔΩΡΟΥ, ΧΑ'ΪΔΩΟ, ’ΑΡΓΥ ΡΗ, ΓΕΩΡΓΙ ΟΥ, ΔΗΜΗΤΡΙΌΥ, ΔΟΥΚΑ(;), ΚOΝTHΛΩC, ΔΗΜΗΤΡΙΌΥ, ZΩΓΡΑΦΩC, ΑΠΟΣΤΟΛΙ'ΟΥ ΙΕΡΕΌα ΔΗΜΗΤΡΙΌΥ ΙΕΡΕ'ΟΟ».
Με άλλο χέρι έχουν προστεθεί μερικά ακόμη ονόματα. Το όνομα: στάμο βρίσκεται μετά το ΔΟΥΚΑ. Σε άλλη ανεξάρτητη σειρά ΜΕΤΆ ΤΟ ZΩΓΡΑ'ΦOC τα ονόματα: ρί- ζο ΡOΔΑΜΩC σταύρου (;) αγόρω, ενώ μετά το ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΙEΡEOC: ΛΑ'ΜΠΩ πρεσβυτέρα, μαρΗ'α πρεσβΗτέρα και παρακάτω στην επόμενη σει¬ρά: ΑΘΑΝΑΣΙ'ΟΥ, ΔΗΜΗΤΡΙΌΥ, ΚΑΛΗΣ (;), ΡΟΗΔΟΥΛΑΣ (;). Στην τε¬λευταία σειρά η λέξη: κόμνο γεράκο (;). Δεξιότερα από την Πρόθεση όρθιος παριστάνεται ο άγιος Στέφανος. Στην κόγχη του Διακονικού παριστάνεται ο Χριστός σε νεαρή ηλικία. Στο επάνω διάζωμα του νότιου τοίχου παράσταση τριών προσώπων πιθανόν αρχιερέων. Καθένας με το α.χ. κρατεί ευαγγέλιο, ενώ με το δ.χ. ευλογεί. Στο κάτω διάζωμα σε ολόσωμη παράσταση 4/4 βρί¬σκεται ο άγιος Σπυρίδων.
Το Τέμπλο τον Ναού. Στο Τέμπλο υπάρχουν δύο ζωφραφικά διαζώματα. Στο μέσο του επάνω διαζώματος υψώνεται ξύλινος Σταυρός με την παράστα¬ση της Σταύρωσης, ο οποίος θυμίζει τους αντίστοιχους ξυλόγλυπτους Σταυ¬ρούς των ιερών ναών της Γεννήσεως του Χριστού και του Αγίου Νικολάου Πρασιάς. Η επάνω οριζόντια κεραία του Σταυρού βρίσκεται ψηλότερα από την οριζόντια οροφή του ναού και δεν διακρίνεται.

O Άγιος Αθανάσιος στην κόγχη του Ιερού

Η απεικόνιση της Σταύρωσης παρουσιάζει σπουδαίο θεολογικό ενδιαφέρον και αποδεικνύει ότι ο αγιογρά- φος της ήταν εγκρατής γύρω από τα θεολογικά ζητήματα. Στην παράσταση ο Χριστός έχει πλέον ξεψυχήσει, το σώμα του παρουσιάζει μια κύρτωση (έχει ελαφρά καμπουριάσει), το κεφάλι του έχει γύρει προς τα δεξιά, ενώ από τα πό¬δια του ρέει το άγιο αίμα του. Τα χέρια του καρφωμένα στο ξύλο, διακρίνο¬νται για το πολύ μεγάλο μήκος τους σε συνάρτηση με το μήκος του υπόλοι¬που σώματος. Πράγματι αν τεντώναμε τα χέρια του κατά μήκος του σώματος, τότε αυτά θα έφταναν στο ύψος των γονάτων του. Πρόκειται ασφαλώς εδώ για επιβίωση συμβολισμού της λεγόμενης Κρητικής Σχολής στην τεχνοτροπία της Μακεδονικής Σχολής, με τον οποίο θεολογείται το αγκάλιασμα του Σταυρω¬μένου Χριστού επί του κόσμου ολόκληρου (όλων των εμψύχων και αψύχων πλασμάτων του). Ο άγνωστος καλλιτέχνης ιστόρησε επίσης το Χριστό με ολι- γόσαρκο σώμα και πολύ μεγάλα λεπτά δάχτυλα. Η οδύνη του γεγονότος απο- τυπώνεται με το έντονο κόκκινο χρώμα στα χείλη του Ιησού. Αντίθετα με το
σώμα του Σταυρωθέντος Χριστού, το οποίο εκφράζει το οδυνηρό μαρτύριο του Κυρίου, το πρόσωπό του αποπνέει θεϊκή γαλήνη και ηρεμία. Εδώ φαίνε¬ται η θεολογική εγκράτεια του αγιογράφου, γιατί κατάφερε να αποδώσει την ορθόδοξη διδασκαλία για τον Θεάνθρωπο. Ο Ιησούς δηλαδή στο Σταυρό έπα- θε κατά την ανθρώπινη φύση του, ενώ έμεινε απαθής κατά τη θεία φύση του. Η κύρτωση του σώματος, η κάμψη του κεφαλιού, το έντονο κόκκινο χρώμα στα χείλη, το αίμα που ρέει στα πόδια και ταυτόχρονα η απάθεια, η ηρεμία και η γαλήνη στο πρόσωπο, δηλώνουν το μυστηριακό συνταίριασμα, την ένωση στο Χριστό των δύο τέλειων φύσεων, της θείας δηλαδή με την ανθρώπινη. Το πρό¬σωπο του Χριστού, ως εξωτερική σωματική εμφάνιση, εξέφρασε το Θεανθρώ¬πινο Πρόσωπο του Λυτρωτή και Σωτήρα του κόσμου, στο οποίο η θεία φύση παρέμεινε απαθής και το Μαρτύριο υπέστη μόνο, όπως ήταν επόμενο, η αντί¬στοιχη ανθρώπινη. Την παράσταση της Σταύρωσης ολοκληρώνουν τα σύμβο¬λα των Ευαγγελιστών στα άκρα των κεραιών του Σταυρού.
Στο επάνω διάζωμα του Τέμπλου βρίσκονται συνολικά 15 παραστάσεις: 1) ο αρχάγγελος Μιχαήλ, 2) ο άγιος Θωμάς, 3) ο άγιος Ιάκωβος, 4) ο άγιος Σπυ¬ρίδων, 5) ο άγιος Μάρκος, 6) ο άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος, 7) ο άγιος Πέτρος, 8) Επάνω ακριβώς από την Ωραία Πύλη η παράσταση της «Δεήσεως». Ο Χρι¬στός ένθρονος το μέσον και αριστερά και δεξιά του σε δεύτερο πλάνο ολό¬σωμοι με κυρτωμένα τα σώματα η Θεοτόκος και ο Πρόδρομος, 9) ο άγιος Παύ¬λος, 10) ο άγιος Ματθαίος, 11) ο άγιος Λουκάς, 12) ο άγιος Ανδρέας, 13) ο άγιος Βαρθολομαίος, 14) ο άγιος Φίλιππος, 15) ο αρχάγγελος Γαβριήλ.

Ο Αγ. Αθανάσιος. Π Παναγία. Ο Χριστός ως δεσπότης

Στο δεύτερο διάζωμα βρίσκονταν αρχικά τέσσερις φορητές εικόνες. Το 1981 όμως δυστυχώς κλάπηκαν από το ναό αυτό οι τρεις παρακάτω εικόνες: 1) ο άγιος Αθανάσιος, 2) η Παναγία, 3) ο Χριστός ως δεσπότης. Μετά από περιπέτειες σήμερα φυλάσσονται σε ειδικά διαμορφωμένο κλειστό δωμάτιο στο ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στην Πρασιά. Ο αείμνηστος Π. Ι. Βασιλείου αποθανάτισε τις τρεις αυτές εικόνες το 1961 και τις δημοσίευσε στο βιβλίο του «Τό Μοναστήρι τής Τατάρνας»145. Η εικόνα του Προδρόμου καταστράφηκε από τη διάβρωση και την εγκατάλειψη και δεν σώζεται καθόλου.
Ανάμεσα στα δύο διαζώματα σώζεται στενόμακρο ξύλο με την ακόλουθη επιγραφή σε κεφαλαία μαύρα γράμματα: «ΑΝΙΣΤΟΡΗΘΗ Ο ΠΑΝΣΕΠΤΟΣ ΤΕΜΠΛΟΣ ΟΥΤΟΣ ΔΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ ΚΑΙ ΕΞΟΔΟΥ ΤΟΥ ΕΥΓΕΝΟΥΣ ΚΥΡΟΥ ΘΕΟΔΩΡΗ ΤΟΥ ΑΜΑΡΙΑΝΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΣΥΜΒΙΟΥ ΑΥΤΟΥ ΧΑΪΔΩΣ ΔΙΑ ΣΩΤΗΡΙΑΝ ΨΥΧΗΣ ΑΥΤΩΝ ΤΕ ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΟΣ ΚΑΙ
ΜΝΗΜΗΝ ΤΩΝ ΓΟΝΕΩΝ ΑΥΤΩΝ, ΕΠΙ ΕΤΟΥΣ ΖΡΞ'»146.
Κυρίως Ναός. Στο μέσο της ορι¬ζόντιας οροφής σωζόταν το 1987 ξύλινο τεράγωνο πλαίσιο, το οποίο είχε στο κέντρο μέσα σε κύκλο το Χριστό ως Παντοκράτορα147. Από την αρχική παράσταση σώζεται μό¬νο μέρος του αριστερού της κεφα¬λής και του αριστερού ώμου του Κυρίου. Ο κύκλος αυτός περιβάλ¬λεται από επιγραφή (πιθανόν γρά¬φει: «ΕΓΩ ΕΙΜΙ ΤΟ Α ΚΑΙ ΤΟ Ω Η ΑΡΧΗ ΚΑΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ»).
 Ένας δεύτερος και μεγαλύτερος κύκλος περιβάλλει τον πρώτο και φέρει παραστάσεις με διάφορα πρόσωπα μάλλον του αγγελικού κόσμου.

Η επιγραφή παρατίθεται με ορθογραφική αποκατάσταση.
  Σε νέα επίσκεψή μας τον Ιούλιο του 2003 είδαμε ότι είχε αντικατασταθεί το ταβάνι του να¬ού και δεν γνωρίζουμε πλέον την τύχη της παράστασης.

Άγιος Αθανάσιος Μεταξάδων. Σώζεται σήμερα μικρό εικονοστάσι στα δυτικά του συνοικισμού, που φανερώνει ότι κάποτε υπήρχε μικρός ναός προς τιμήν του Αγίου Αθανασίου.
Αγιος Αθανάσιος Φουσιανών: Τοποθεσία στα νοτιοδυτικά του συνοικι¬σμού στο μονοπάτι που οδηγούσε τα παλιά χρόνια από το συνοικισμό προς το Κάτω Ραφτόπουλο δια μέσου της ράχης Κορομηλιά. Σώζεται μόνο ένα μι¬κρό εικονοστάσι. Σε προηγούμενες εποχές φαίνεται πως ήταν κτισμένο εκεί μικρό εκκλησάκι.
Αγιος Αθανάσιος Πρασιάς. Υπήρχε μικρός ναός προς τιμήν του Αγίου Αθανασίου στο Κυπαρίσσι. Σώζεται μόνο το τοπωνύμιο.

Τα κείμενα και οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες  είναι του Συγγραφέα Βασίλη Γ. Χαλαστάνη απο το βιβλίο του "Πρασιά Ευρυτανίας Ά Μέρος"2005